'Zenobe Gramme' maakt laatste reis voor Marine
Finaal nog een reisje naar Brest en terug met tien leerlingen en het avontuur van het zeilschip ‘A958 Zenobe Gramme’ voor de Marine zit erop. Het voer 63 jaar voor de Marine. Wellicht wordt het vaartuig te koop aangeboden (of verschroot). “Maar wat een avonturen heb ik sinds halverwege de jaren ’80 op die zeilboot meegemaakt”, vertelt commandant Christiaan Hellemans.
De ‘A958 Zenobe Gramme’ werd genoemd naar de Belg Zénobe Gramme, de mede-uitvinder van de dynamo, die leefde en stierf in Parijs. Het schip werd in 1961 opgeleverd aan de Marine door hoofdingenieur Frank Van Dycke, die nadien een kleinere versie voor zichzelf bouwde. De Brussels Royal Yachting Club nam onmiddellijk het peterschap waar.
Eindceremonie in Zeebrugge
Sindsdien heeft de boot gevaren over de Noordzee, de poolzeeën, de Middellandse Zee en herhaaldelijk voer het naar de Verenigde Staten en Canada. In feite vond al begin juli 2024 een afscheidsceremonie plaats op de Navy Days in Oostende, maar er zat nog een extra reis in naar Brest en de Zeeuwse eilanden. Later deze week vindt in alle bescheidenheid de finale eindceremonie plaats in Zeebrugge.
Wie zoekt, die vindt
Met zijn 29 meter lengte, zijn 6,85 meter breedte en 31 meter hoogte was de ‘A958 Zenobe Gramme’ een flink uit de kluiten gewassen zeilschip met acht (later zeven) bemanningsleden en tien leerlingen. Met 600 meter grootzeil, bezaan en fok ben je al heel wat. “Quaerendo Invenies” (Wie zoekt, die vindt) is de leuze van het schip, dat een ‘Bermuda Ketch’ is: een schip waarvan de achterste mast korter is dan de vorige.
Van 1961 tot 1970 was het schip een drijvend onderzoeksschip. Nadien werd het een opleidingsschip voor ettelijke generaties kandidaat-officieren en -onderofficieren van de Marine. Later zijn daar ook jongeren van 16 tot 21 jaar bijgekomen, omdat de zeemacht met een permanent recruteringsprobeem omdat de legerdienst is weggevallen. En er is ook vlagvertoon waarbij de Belgische Marine een aantrekkelijke ‘Zenobe Gramme’ afmeert en gasten ontvangt, zoals bijvoorbeeld bij de verschillende Tall Ships Races.
Wachtlopen
“Ik ben al zeven jaar ‘met pensioen’ bij de Marine maar omdat ze met voortdurende tekorten zitten, hebben ze mij ‘in de reserve’ ingeschakeld in allerlei functies. Zo onder meer al verschillende maanden in Brest bij het antipiraterij-commando. Ik zit in een bijzondere niche waarbij het erop neerkomt dat wij moeten opereren tussen de militaire vloot en de burgerschepen”, vertelt commandant ‘in de reserve’ Christiaan Hellemans (61) ons.
Zijn herinneringen aan de zeilboot gaan ver terug in de tijd: “Nadat ik gewoon matroos was geweest, kwam ik in 1987 als kersvers onderofficier aan boord van de ‘Zenobe Gramme’ voor één reis van twee maanden. Van 1993 tot 1997 was ik opnieuw aan boord, eerst als onderofficier-navigator en vervolgens twee jaar als tweede commandant. En van 2009 tot mei 2013 was ik commandant aan boord van de ‘Zenobe Gramme’. Nadien heb ik nog enkele maanden wacht gelopen, zodat mijn hele periode aan boord van de ‘Zenobe Gramme’ in totaal op ruim negen jaar komt.”
“Wachtlopen aan boord in weer en wind, bij ijzige koude en verschrikkelijke hitte. Vier uur lang staand de horizon afspeuren en ondertussen zeeziek worden. Ik heb mensen gekend die in zeer zwaar weer in een zeevest en zeeziek op wacht moesten staan. Maar weinigen hebben het zich naderhand beklaagd. Er zijn natuurlijk ook mooie momenten op volle zee en het is een avontuurlijk groepsleven. Wij hebben niet alleen honderden dolfijnen gezien maar ook eens een dubbele waterhoos, gelukkig op veilige afstand.”
Sylvester Stallone
“Als je de oceaan oversteekt en je maar 5 ton water hebt, dan moet je superzuinig zijn met je vijf liter water per dag om je in te zepen, te wassen, je tanden te poetsen, de tandenborstel te spoelen, enzovoort. Dan word je heel inventief en ga je douchen in de regen bijvoorbeeld.”
“Toen in 1995 de diepvries uitviel net voorbij de Azoren, hebben we een reuzenbarbecue gehouden om de vis, het vlees en de kip te verorberen, maar daarna werd het blikvoer tot de Bermuda’s. Gelukkig liet de Belgische ambassadeur tijdens een receptie op de Bermuda’s rosbief en scampi’s a volonté aanrukken.”
“Bij een tocht naar New York, vonden we eens geen plaats op Ellis Island. De commandant-chef wees er een aan. Het was wel ‘Pier 17’ met de museumschepen, en waar Sylvester Stallone met twee vrouwen aan zijn armen paradeerde … Ik ben ook nog in de Grimaldi-kapel geweest in Monaco waar normaal geen bezoekers toegelaten zijn. Ik heb heel Europa en de VS en Canada gezien vanop het water.”
Vijftigste verjaardag
“Onder mijn commando hebben we de 50e verjaardag van de ‘A958 Zenobe Gramme’ gevierd in aanwezigheid van de meeste commandanten van de ‘Zenobe Gramme’. Zelfs Paul Benoidt, de eerste bevelhebber, was daar. Op een reisje naar Den Helder heb ikzelf als commandant een beroerte gehad. In normale omstandigheden betekende dat asap de heli verwittigen en afgevoerd worden. Maar in mijn geval als commandant was dat een probleem. Met haken en ogen kon ik mijn tweede commandant de nodige instructies geven … schriftelijk. Spraak zat er niet meer in. We hebben drie uur lang gevaren tot Den Helder. Dan ben ik van boord gehaald en verzorgd.”
Fair Isle
“Het mooiste onder mijn commando was dat we op Fair-eiland geweest zijn, een Schots eilandje halverwege de Shetlandeilanden van 2 op 4 kilometer waar 101 mensen woonden (toen, nu minder dan 60) en 1.000 schapen. Het is eigenlijk een spelonk waar maximaal 3 zeilboten binnen kunnen. Ik was daar samen met het zeilschip ‘Rupel’. Met de papegaaivissen overal op de rotsen, hebben we daar een fikse draai naar bakboord gedaan en daar lagen we dan.”
“Your king is dead”
Ook oud-journalist Justin Gleissner heeft herinneringen aan de ‘Zenobe Gramme’. Eind juli 1993 kwam hij terug van het zeilschip ‘Sedov’ naar het zeilschip ‘Hawila’. Hij verbleef daar toen hij van de kok aan boord van de ‘Hawila’ slecht nieuws vernam: de BBC deelde mee dat “your king is dead” (koning Boudewijn, red.). Hij haastte zich naar de ‘Zenobe Gramme’ en liet de vlaggen halfstok hangen.”
Nu wordt de vlag gestreken voor de ‘Zenobe Gramme’ zelf. De mooiste afscheidswoorden zijn van Romuald – Romu – een elektricien die tweede commandant werd en die tot op het einde, van dit schip zijn thuis maakte: “Heel erg bedankt aan iedereen die aan boord kwam en bleef. En aan alle toekomstige generaties: als je ooit de kans krijgt om te zeilen, doe het dan. Het is de beste manier om te leren.”
Auteur: Paul Verbraeken
