Een studie in opdracht van OVAM ziet de gesaneerde Carcokesite als een mogelijke hefboom voor circulaire economie in Zeebrugge. Ook andere locaties bieden kansen voor groene energie, reverse logistics in de autosector en maritieme projectrecyclage.
“Zeebrugge is verre van de beste leerling in de circulaire economie”, valt CEO Tom Hautekiet met de deur in huis. “In tegenstelling tot de meer industriële havens waar veel meer grondstoffen behandeld worden, bijvoorbeeld Antwerpen en North Sea Port, heeft Zeebrugge logistieke overslag in zijn DNA. We stelden ons de vraag hoe we ons meer op het circulaire kunnen richten. We beseffen daarbij dat het niet eenvoudig is om aan circulariteit een maritieme betekenis te geven.”
Benieuwd bekeek het havenbestuur MBZ daarom uit naar de bevindingen van een studie in opdracht van de Openbare Vlaamse Afvalmaatschappij (OVAM), die optreedt als host van de hub en de inspirator voor circulaire economie Vlaanderen Circulair (VC). Professor dr. Elvira Haezendonk, hoogleraar duurzame havenstrategie aan de VUB en UA, boog zich met haar team over de kansen voor het duurzaam revitaliseren van de Carcokesite. Toen cokesfabriek Carcoke langs het Boudewijnkanaal in 1996 in vereffening ging, bleef de ‘meest vervuilde plaats van Vlaanderen’ achter. De gronden en gebouwen werden voor één symbolische euro door OVAM overgenomen, gesloopt en gesaneerd. “OVAM-VC stelde terecht de vraag hoe we na de enorme inspanning van de gemeenschap – het saneren kostte 72 miljoen euro – die site op een duurzame manier als hefboom kunnen inzetten voor de circulaire transitie van de haven.”
Volume cruciaal
“De ene haven ‘circulariseert’ makkelijker dan de andere”, verduidelijkt professor Haezendonck. “Op de meeste plaatsen draaien duurzame activiteiten rond recyclage of recuperatie van energie. Havens hebben daar vaak de ruimte en de spelers voor, meestal ver van bewoning en goed bereikbaar voor transport. Maar de circulaire transitie gaat breder dan dat. Sinds kort zit bijvoorbeeld de energietransitie in een stroomversnelling, wat de band tussen havens en industrie versterkt. Daarenboven kan de grote logistieke kennis en ervaring in Zeebrugge een rol spelen.”
“OVAM wil het 12,7 hectare grote terrein van Carcoke terug aan de haven in concessie geven. Uit onze studie blijkt dat de site uitstekend ontsloten is, ook voor diepzeetrafieken. Dat past binnen de opdracht en het businessmodel van de haven. Toch stelden we vast dat van alle huidige circulaire activiteiten in de Vlaamse zeehavens – voornamelijk recyclage – maar liefst 85% het water nog niet of nauwelijks gebruikt. Er wordt meestal gewerkt met vrachtwagens omdat de volumes onvoldoende groot zijn voor maritieme diensten of binnenvaart. Als je dus watergebonden circulaire activiteit wil aantrekken, is volume cruciaal voor het businessmodel. Daarnaast zijn voor circulaire projecten in het havengebied andere sites zonder dringende nood aan watergebonden trafiek beschikbaar.”
Van auto’s tot aardappelschillen
We staan op een interessant kantelpunt, constateert prof. Haezendonck. “In de traditionele economie zijn havens lang volgers omdat ze als overslagknooppunten een afgeleide vraag beantwoorden. Maar in de transitie naar een meer duurzame economie nemen ze de leiding. Bijvoorbeeld voor de productie, import en trafiek van waterstof zijn ze ideaal gelegen en beschikken ze over faciliteiten zoals pijpleidingen.”
“In gesprekken met grote spelers uit Zeebrugge en mensen uit de circulaire businesswereld, detecteerden we tal van opportuniteiten. Ik noemde al waterstof en we denken ook aan reverse logistics. Zeebrugge is de grootste wereldhaven voor nieuwe wagens, waarom zou dat niet kunnen voor hoogwaardige recyclage van (elektrische) wagens en autobanden? Een andere opportuniteit is complexe maritieme projectrecyclage, bijvoorbeeld van end-of-life windturbines of boorplatformen. We moeten trouwens verder durven denken dan alleen recyclage: bijvoorbeeld de West-Vlaamse aardappel- en groentesector heeft heel veel restproducten waar je iets mee kunt doen. We beseffen wel dat naast enkele quick wins de meeste kansen van een zodanige grootteorde zijn dat ze het best door samenwerkende havens en de industrie aangepakt worden. Die samenwerkingen passen ook perfect binnen het opzet van de Vlaamse Havenstrategie.”
Goudmijn voor havenactiviteiten
Carcoke kan een voorname trigger of hefboom worden in die evolutie, gaat Hautekiet akkoord: “Rond deze site liggen nog een aantal vrije terreinen en het plan voor de nieuwe Visartsluis omvat ook het dempen van het aanpalende Oud Ferrydok. Daardoor zou een gebied van 30 hectare ontstaan, een goudmijn voor havenactiviteiten.” Prof. Haezendonck bevestigt: “Van zo’n ruimte droomt elke haven in Europa.”
“Maar ik ben ook blij dat er op andere locaties veel te doen valt. Want zoals professor Haezendonck benadrukt, is het belangrijk dat een nieuwe invulling van Carcoke voldoende haventrafiek creëert. Er komt in elk geval heel veel op ons af. Op het vlak van energietransitie krijgen we aanvragen voor alle kleuren van moleculen. Begin 2022 verwachten we alvast een investeringsbeslissing van Hyoff Wind om met offshore-elektriciteit groene waterstof te produceren en via pijpleidingen te verdelen. Het zou gaan om een capaciteit van 25 megawatt die tot 100 megawatt opgeschaald kan worden. We sloten intussen met de haven van Antwerpen ook een ‘importcoalitie’ om buitenlandse waterstofmoleculen in te voeren. In dat kader tekenden we recent een akkoord met Chili. Op het vlak van projectrecyclage en reverse logistics en recyclage in de automotive sector zal het erop aankomen van met partners werkbare verdienmodellen te ontwikkelen. Ten slotte denken we aan een oproep voor innovatieve projecten langs de oevers van het Boudewijnkanaal naar Brugge”, besluit Hautekiet.
Roel Jacobus
