De havens en maritieme bedrijven krijgen een flinke verantwoordelijkheid toegeschoven in de koers naar een klimaatneutrale economie. We kennen al hernieuwbare energie uit zon en wind, zuinig gebruik van natuurlijke hulpbronnen, recyclage en het beperken van uitstoot en afval. Maar twee uitdagingen op industriële schaal springen eruit als het nieuwe goud: het capteren van CO2 en het produceren van waterstof met groene energie.

In het streven naar een koolstofneutrale economie en maatschappij tegen 2050, kan waterstof een cruciale rol spelen als ‘drager’ van groene energie. Op papier werkt het alvast simpel: elektriciteit van windturbines of zonnepanelen gebruiken om het chemische proces ‘elektrolyse’ aan te drijven, dat uit water (H2O) de waterstofmoleculen (H2) vrijmaakt. Waterstofgas kan zonder de minste emissie gebruikt worden in verbrandingsmotoren. Er komen alleen waterdruppels uit de uitlaatpijp. Waterstof kan getransporteerd worden in het bestaande netwerk van aardgasleidingen of met tankschepen en tankwagens.

Thema energie in havenfusie

In alle Vlaamse havens staan initiatieven rond waterstof in de steigers. Dat energiehoofdstuk vormt zelfs een van de grootste thema’s in de fusie van Antwerpen en Zeebrugge. De Antwerpse nijverheid is de nationale topverbruiker van elektriciteit én van waterstof als ingrediënt van industriële processen; Zeebrugge is een knooppunt van Europese gasleidingen en heeft offshorewindparken bij de hand. De fusiehaven neemt zich voor om snel maritieme import van waterstof via Zeebrugge op gang te brengen.

Groene fabrieken op komst

In tweede instantie zijn er initiatieven om zelf aardgas te produceren. In Antwerpen investeert onder meer Air Liquide in extra productiecapaciteit, maar inzake de volgende stap van ‘groene’ waterstof gaat een grote aandacht naar Hyoff-wind. Dat is een plan van Eoly (deel van Colruyt Group), Parkwind en Fluxys om in Zeebrugge op industriële schaal hernieuwbare elektriciteit naar waterstof om te zetten. Het is niet bekend of de aanvankelijke planning (‘tegen 2023’) nog op schema zit.

“In het Nederlandse gedeelte van North Sea Port wordt bij Zeeland Refinery al een kleine fabriek voor groene waterstof gebouwd. Er staan ook twee grote fabrieken op stapel. Windenergieproducent Ørsted wil vanaf 2030 groene waterstof leveren aan onder meer ArcelorMittal. De Belgische groepen Colruyt en VoltH2 plannen een 50-50 project.”

Haven Oostende plant met partners DEME en Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV) tegen 2025 een fabriek om hernieuwbare elektriciteit in waterstof om te zetten.

Afvang en opslag CO2

Een andere grote uitdaging op industriële schaal is het opvangen en opslaan van de CO2-uitstoot en er zo mogelijk iets nuttigs mee doen. Tal van processen kun je niet ‘decarboniseren’. Bijvoorbeeld het gebruik van koolwaterstoffen – zoals ethyleen, propyleen en benzeen – is essentieel voor de productie van brandstoffen en chemicaliën. De petrochemische cluster in Antwerpen raffineert jaarlijks zo’n 40 miljoen ton ruwe aardolie, waarvan ruim 16 van de 18 miljoen ton jaarlijkse CO-uitstoot in het havengebied. Daarom bekijkt de haven op welke manieren CO2 zou kunnen afgevangen worden op plaatsen waar het in grote concentraties vrijkomt.

Idem in het havengebied van Gent. Daar doet ArcelorMittal grote investeringen om restgassen die inherent vrijkomen in de productiemethode van staal, op te vangen én een nieuwe functie te geven. In maart arriveerden vier enorme bioreactoren om restgassen om te zetten naar duurzaam ethanol of ‘Steelanol’, dat opnieuw gebruikt kan worden als brandstof of als grondstof voor chemische producten. Het gaat om een investering van maar liefst 165 miljoen euro en de bioreactoren zijn een Europese primeur die vanaf 2022 jaarlijks 80 miljoen liter zullen produceren, de helft van de Belgische marktbehoefte.

Wachten op kantelmoment

Veel technologische ontwikkelingen voor het hergebruik van CO2 als grondstof staan wel nog in de kinderschoenen. Op korte termijn is het afvangen en opslaan van CO2, beter bekend als Carbon Capture and Storage (CCS), wel mogelijk. CO2, omgezet in een vloeibare vorm voor transport, kan worden geëxporteerd via een pijpleiding naar bijvoorbeeld Nederland waar er offshore opslagfaciliteiten worden ontwikkeld. Ook Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk en Ierland broeden op projecten voor het injecteren van grote hoeveelheden CO2 in lege gasvelden diep in de Noordzeebodem.

Een grote hindernis is de economische kost. Lees: het afvangen en opslaan van CO2 is vandaag duurder dan de huidige kost die energie-intensieve bedrijven volgens het Europese systeem voor emissiehandel (emissions trading system of ETS) betalen voor elke ton CO2 die ze uitstoten. Naarmate de druk om de klimaatdoelstellingen te halen toeneemt, wordt verwacht dat de prijs per ton zal stijgen. Het is dus wachten op een kantelmoment.

Businessopportuniteiten

Vanaf dan kan het transport van vloeibare CO2 voor de scheepvaart businessopportuniteiten bieden. De vraag rijst alleen ‘wanneer’. Onder meer Vopak, Oiltanking en Exmar zouden interesse tonen in het transport en de opslag van CO2. Voor de binnenvaart zou ook Victrol geïnteresseerd zijn. Daarnaast hebben North Sea Port, Port of Antwerp en Havenbedrijf Rotterdam interesse voor een gezamenlijk netwerk van pijpleidingen in Noordwest-Europa.

Julie Desmet / Roel Jacobus

Interesse om dit artikel in printversie te lezen? U krijgt ons magazine op eenvoudig verzoek. Mail uw naam en adres naar marketing@flows.be en u krijgt het gratis toegestuurd.